Informacje o Gminie

Nieco geografii

Gmina Zielonki w przeważającej części położona jest na południowo-wschodnim skraju Wyżyny Olkuskiej, stanowiącej mezoregion Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Tylko niewielkie jej południowo-wschodnie fragmenty na linii Zielonki - Dziekanowice zaliczane są do Płaskowyżu Proszowickiego, tj. mezoregionu Niecki Nidziańskiej, graniczącego od południa z tektonicznym obniżeniem Bramy Krakowskiej. Ogólnie obszar gminy ma charakter lekko pofalowanej wierzchowiny opadającej ku południowi i porozcinanej dolinami Prądnika i jego dopływów Korzkiewki, Naramki (Garliczki), Bibiczanki oraz Sudołu. W szeregu miejsc na strome zbocza dolin odsłaniają skały wapienne, stanowiące charakterystyczny element krajobrazu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

Zielonki są typową gminą podmiejską, której rolniczy dotychczas charakter, pod wpływem bliskości miasta, ulega przekształceniu. Gmina staje się zielonym przedmieściem Krakowa o wkomponowanej w krajobraz zabudowie mieszkalnej - osiedli domów jednorodzinnych, willowych. Przyczyniają się do tego dogodne warunki inwestowania, a w tym systematyczna rozbudowa infrastruktury, na którą przeznacza się corocznie około 40% gminnego budżetu. Znaczną część tych środków pochłaniają inwestycje z zakresu ochrony środowiska, co uwarunkowane nie tylko przyjętą strategią zrównoważonego rozwoju, ale także położeniem większości terenu gminy w strefie chronionego krajobrazu, tj. w obrębie Jurajskich Parków Krajobrazowych „Dolinki Krakowskie” oraz Dłubniańskiego, a także w strefie otuliny Ojcowskiego Parku Narodowego.

Nieco o rzeźbie

Najstarsze skały budujące podłoże obszaru gminy to górnojurajskie wapienie. Odsłaniają się one głównie na zboczach dolin w postaci większych bądź mniejszych skałek czy grup skalnych, jak również widoczne są na powierzchni w ścianach szeregu dawnych kamieniołów, jak np. w dolinie Prądnika koło Januszowic i Trojanowic. Jednak generalnie na obszarze gminy wapienie górnej jury są przysłonięte utworami kredy. Wynika to monoklinalnej budowy Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej, którą w uproszczeniu można zobrazować jako rozległą płytę złożoną z kompleksu różnych wiekowo skał (od karbonu po kredę), która u schyłku kredy została wypiętrzona i łagodnie nachylona w kierunku północno-wschodnim. W wyniku późniejszych procesów niszczenia najbardziej wyniesione obszary zostały zrównane. Stąd liczne w budowie obszaru gminy i odsłaniające się w wielu miejscach utwory kredy zaledwie parę km na wschód praktycznie ustępują wapieniom górnej jury. Występujące na terenie Zielonek osady kredowe wykazują znaczne zróżnicowanie. Są to białe i szare margle, miejscami zawierające konkrecje krzemionkowe, piaski o różnej barwie, niekiedy silnie scementowane, margliste iły, a także zlepieńce złożone z otoczaków kwarcu i fragmentów jurajskich krzemieni w spoiwie wapiennym oraz wapienie o szaro-brunatnej barwie. Poważny udział w budowie południowej części gminy odgrywają również młodsze utwory, tj. iły osadzone przez morze w miocenie (okres neogenu), które wówczas wypełniało formujące się zapadlisko krzeszowicko-krakowskie. Jego granice wyznaczają serie uskoków, które jednak na obszarze gminy Zielonki, odmiennie niż dalej na zachód, nie zaznaczają się w morfologii terenu stromymi, skalnymi progami, a jedynie w formie wyniosłości, jak np. w rejonie Pękowic, Trojanowic czy Brzozówki. Poszczególne uskoki można jednak zaobserwować w odsłonięciach dawnych kamieniołomów, np. w Trojanowicach czy Parku Leśnym w Krakowie - Witkowicach. Decydujący jednak wpływ na ukształtowanie się obecnej rzeźby obszaru gminy miały procesy zachodzące w czwartorzędzie, a związane ze zlodowaceniami w epoce plejstocenu. Typowe polodowcowe osady w postaci glin morenowych zachowały się w rejonie Zielonek, gdzie stanowiły surowiec dla dziś nieczynnej cegielni oraz w Bibicach. Warto tu przypomnieć, że w położonym na płn. od wsp. wsi Wąwozie Kamieniec jeszcze kilkanaście lat temu zalegały tzw. eratyki, dwa granitoidowe głazy narzutowe pochodzenia skandynawskiego. Ze zlodowaceniami związane są liczne osady piaszczysto-żwirowe naniesione przez rzeki i potoki, szczególnie w miejscach zmniejszonego spadku ich koryta, utrudnionego odpływu, jak np. rozległy stożek napływowy Prądnika u ujścia do pra-Wisły, sięgający centrum Krakowa. Również i we współczesnej nam młodszej części czwartorzędu, tj. holocenie mamy do czynienia z akumulacją materiału typu piasków, żwirków czy mułów nanoszonych przez wody płynące, jednak ograniczoną do ich dolin. Innym osadem maskującym stare struktury jest less, brązowawa skała składająca się z drobnego kwarcowego pyłu z domieszką substancji wapiennej, który był wywiewany z obszarów pozbawionych roślinności na przedpolu lądolodu. Less okrywa wzniesienia dochodzącą do 8 m miąższości warstwą i tworzy w powierzchniowych partiach urodzajną glebę. Reasumując można powiedzieć, że obecna rzeźba obszaru gminy jest efektem trwających na przemian przez miliony lat procesów akumulacji i denudacji materiału skalnego, a także zachodzących u schyłku kredy i w neogenie ruchów górotwórczych.

Z zamierzchłych dziejów

Najstarsze ślady osadnictwa, jakie zostały odkryte w Zielonkach, Bibicach, Węgrzcach oraz Batowicach pochodzą z okresu 3 - 1,7 tys. lat p.n.e., tj. z drugiej połowy okresu neolitu (młodszej epoki kamienia). Na uwagę zasługują tu Batowice, gdzie odkryto osadę oraz cmentarzysko reprezentujące funkcjonującą między 3 - 2 tys. lat p.n.e. kulturę ceramiki sznurowej, nazwaną tak od charakterystycznego zdobienia glinianych naczyń przed wypaleniem odciskiem sznura. Chronologicznie kolejne istotne ślady osadnictwa pochodzą z epoki żelaza, a dokładniej ze środkowego i późnego okresu lateńskiego (III - I w. p.n.e.) oraz okresu wczesnorzymskiego (I w. n.e.). Poświadczają je znaleziska z rejonu Zielonek - Witkowic oraz osada w Boleniu zamieszkała przez przedstawicieli „grupy tynieckiej” (od Tyńca w Krakowie), zwanej też celto-przeworską ze względu na występowanie w niej obok siebie materiałów o cechach właściwych dla kultury celtyckiej oraz kultury przeworskiej. W kolejnych fazach okresu rzymskiego (150 r. - 400 r.) następuje dalsza ekspansja osadnicza ludności kultury przeworskiej w dolnym biegu Prądnika, a także okolicznych wierzchowin, jak np. w Przybysławicach. Być może z tą osadą związany jest skarb przypuszczalnie 800 monet rzymskich, który wyorano w Korzkwi jeszcze w 1 poł. XVIII w. Większość monet przetopiono wówczas wykonując kufel, który ozdobiono pozostałymi 188 denarami wybitymi w okresie 54 - 188 r. oraz opatrzono napisem upamiętniającym miejsce i okoliczności odnalezienia skarbu. Obecnie kufel znajduje się w Muzeum Narodowym w Poznaniu.